Τετάρτη 19 Δεκεμβρίου 2012

[Ελλάδα - πολιτική] The Greek Nazi Party "Golden Dawn"

The fact that a Nazi party - namely "Golden Dawn" - made it to the Greek Parliament is part of the broader phenomenon of the rise of far-Right in Europe; it reveals nonetheless some special dimensions of the political and financial crisis in Greece.

The question we want to investigate is the reasons for which a Nazi party, with violence as an elementary component of its inner structure, succeeded in working off the marginal character it maintained for years, and gained parliamentary representation. Golden Dawn was founded in 1980, but became more active during the decade of 1990s, taking advantage of two issues that were overstressed by the media as "problems of major national importance": the Macedonian question and the immigration from the Balkans. The Greek Left had taken a stance towards those issues, while the bourgeois parties were uneasy. 

Golden Dawn, despite the bloody attacks against leftists and foremost immigrants, despite its penetration in schools from the 2000s and onwards, has never been subjected to serious parliamentary or judicial inquiry. When the Nazism was baptized Greek nationalism, it was allowed to this party to participate in elections, first in municipal elections in Athens in 2010 and two years later, in the parliamentary elections of 2012, where they soared by almost 7% in both. 

The reasons why a Nazi party gained such momentum in Greek society was generally due not to the economic crisis as such, but mainly to the dominant, national and European narrative about the crisis and its management. Extreme Right played an important role in this narrative. First, before Golden Dawn, LAOS was the parliamentary spokesman of the Far Right in Greece from 2000 onwards. LAOS rallied until then the Greek Far Right, which remained fragmented after the fall of the dictatorship, including even at times some Golden Dawn members. Already, since 2008, this populist, far-right party -marginal until 2007- began to gain a central role in the political system. It was during the time when major riots broke out in Athens and other urban centers, that a radical shift on the sidewalks was recorded in Greek society, which had been simmering since the late '90s and was expressed by SYRIZA. Throughout the period that followed the fall of the dictatorship, when the divisional balance between the Left and the Right was dominant and PASOK prevailed the space of the Left, the Left constituted the power of historical warranty of division. During the late 90s, when PASOK solidified its role as the carrier of neoliberal modernization in Greece, a new division started to appear: that of modernizing vs. anti-modernizing space. This new modernizing space, that included both PASOK and New Democracy, did not leave any room for the Left. On the contrary, it paved the way for the inclusion of far right-wing into its ideology. 

With the outbreak of the financial crisis at the end of 2009, the far-right party of LAOS gained an enhanced mission at the national and European narrative of crisis. The reason being, that the narrative for the crisis, at a national and a European level, was established outside the notion of classes and in terms of national responsibility rather than class responsibility. Within this narrative, the citizen concept shrank to a vague notion of a common, classless identity, while the democratic rule of the state was not defined in terms of commitment to guarantee civil, political and social rights, but in terms of reproducing the "mystical" identity of the nation and its European nature. Therefore, narrative for the crisis, according to which  the citizens and their rights were responsible for the crisis, presupposed and entailed the construction of a neo-liberal nationalism: the salvation of the nation (ie of its “Europeaness”) first and foremost. This salvation was to be undertaken by the "excellent" -the responsible spokesmen of the European identity of the nation, irrespective of whether those same "excellent" were the ones who led Greece to the crisis. In Greece, from 2009 onwards, SYRIZA undertook dynamically the historical role of the Left: the continuous struggle to preserve the rights of the citizen in order to maintain the democratic state itself. Within this tough battle, the ruling political elite counter-attacked in two ways: First, they allied with the far-right LAOS party in the government of Lucas Papademos (former banker), a product of partnership between PASOK, LAOS and ND. Second, they legitimated the traditional (old) nationalism, as well as the anti-immigrant discourse of LAOS, as a reason for saving the nation's “Europeanness” (European identity). Thus, they created the historical depth that neoliberal nationalism so desperately needed. LAOS, by offering national historicity to neo-liberalism, gave historical legitimacy to depoliticizing the citizenship concept, historical legitimacy also to anti-immigrant fury, which in the name of emergency, was expressed with "concentration camps" for the immigrants, with their exclusion from the public health system etc. 

 The exercise of marginally legitimate state violence against the grandiose demonstrations -an expression of legitimate resistance and disobedience of the Greeks- transformed the state from a field of democratic consultation to a carrier of power and suppression. Papademos' government violently delegitimized the democratic ways of resistance and disobedience by calling them extreme and anti-national and by presenting SYRIZA as an extreme party. In this context, where democracy was designated as the essence of the problem, Golden Dawn found the ground to act openly. It is worth noting that Golden Dawn never took part in any demonstration but on the side of the police against demonstrators. At the same time the government, in order to divert the justified wrath of the citizens, pursued political pogroms against immigrants, thus familiarizing the Greeks with the anti-immigrant racist activity of Golden Dawn. Simultaneously the brutality of Golden Dawn -which did not puzzle the government at all- was very useful to construct the theory of the two extremes. This theory was and still is used in the most vulgar way with the single aim to marginalize, not the Golden Dawn of course, but SYRIZA. What's more, this theory suits perfectly Golden Dawn since the system used the theory in order to endow Golden Dawn with an anti-memorandum baggage that the party did not carry until then and thus making it more appealing to the eyes of the voters. The criminal, racist, undemocratic activity of Golden Dawn has been identified with the democratic, anti-capitalist, and therefore the anti-austerity policy of SYRIZA.
However, as it was recorded during the critical elections of 2012, SYRIZA claiming an alternative governing mandate, brought again to the surface and at the same time deepened the historical division between the Left and the Right. The Greek citizens after many years voted absolutely driven by class criteria, which resulted in the division of the country based on the following factors: geography, age and economical status. Half of the country was under 55 years of age, resided in large urban centers (Athens, Thessaloniki, Patras, Heraklion and others), and its social groups were affected by the crisis (unemployed, public and private sector's employees, impoverished  middle-class, etc.). This half of the country was expressed by SYRIZA with 27%. The other half of Greece was much older age-wise, and rich thanks to the clientele practices of PASOK and ND. They perceived the rise of SYRIZA as a threat. This democratic, “class division" imposed by SYRIZA, overthrew to a large extent the national division the neoliberal forces wanted to impose, and from which Golden Dawn benefited. The latter used the dominant discourse of national disaster in its own context, and undertook the duty to express against SYRIZA (and not next to SYRIZA) the national rage against the political forces of the system. 

We need to carefully observe that: the Golden Dawn spoke the dominant system's own language, not SYRIZA' language, in the sense that it suggested a national, classless rage for the national, classless disobedience to the system. We would say that Golden Dawn became the carrier to reduce the class character of the vote, it became nevertheless the oppositional, violent both in expression and action, version of neoliberalism. During the two elections held in 2012, mainly during the period between the two elections, Greece experienced an unprecedented intervention in the history of democratic Europe, of European leaders and officials in our internal political life. By directly threatening that Greece would get expelled from the euro zone in case the Greeks voted for SYRIZA (not for Golden Dawn), SYRIZA was connected in political advertisements with the lowering of the Greek flag and with Greece in ruins leaving the EU. In this dark climate SYRIZA claimed the mandate to form a government in the name of a leftist, democratic “Europeaness” of societies in solidarity. So while the sovereign Greek political system, with the full support of EU leaders and officials, marginalized SYRIZA as an extreme, anti-European power, because it was against the austerity measures, and strengthened the theory of the two anti-European extremes, the vote for SYRIZA by the Greek people, proved to be European because it was against the austerity measures. In this sense SYRIZA determined the intersection between the class awareness of European consciousness of the citizens and the neoliberal classlessness of European identity of the nations. 

Golden Dawn on the other hand, taking advantage of the class-less, substantially nationalist “Europeanness” of the neoliberal system, claimed a vote of nationalist hatred and rage for the humiliation the nation undergoes because of its enemies, the Zionists, the immigrants and the leftists. This vote of nationalist hatred and rage in favor of Golden Dawn accurately reflects the contradiction posed by the neoliberal European class; a contradiction inherent in capitalism: while they violently create a homogeneous political-social time for all states, this time is internally fragmented into several national times, that are defined competitively to each other, and carry the dynamics of a conflict among them. The ground could not possibly be more fertile for the growth of the extreme right, since the salvation of the nation does not depend on building institutions of solidarity and reciprocity among European citizens, but by setting forth mechanisms for the extermination of national enemies. 

Golden Dawn is far more than a Nazi party that fights the system. It expresses the deeply traditional (reactionary), anti-leftist Right. Slogans calling to honor Nazi collaborators with direct references to the civil war, demonstrate its main rival: SYRIZA. Golden Dawn therefore claims a part of the historical tradition of the Right, which had incorporated all the far right, both of the civil war and of the military dictatorship. The crisis offers Golden Dawn an opportunity to destigmatize the fascist, nationalist and anti-leftist mentality that existed in Greece under the guise of the Right. It is worth noting that in the elections of 2012 Golden Dawn succeeded its highest scores in traditionally hard-right areas, while as a far-right populist party it either infiltrated areas that were already wretched by the crisis, or petty bourgeois strata which see their life worsen day by day. Golden Dawn, using striking and shocking elements of Nazism, is trying to impose itself socially and communicatively as a power of "purifying" the political system and the society from their enemies. Thus, the goal is to gain a position as a radical right-wing party in the place of what they consider as incompetent Right, a political force that humiliated the Greeks and allowed the eternal enemy, the left, to lift his head. 

The political response to the rise of Golden Dawn, as well as of the extreme right in Europe, is not the creation of a unified anti-fascist front of all "democratic forces". This front, which would lead to a decisive shift from the classical division between Right and Left to the tandem Democrats vs. Fascists, will play the role of a leftist "purification" of neo-liberalism. This would be in my opinion the fatal political mistake that would dash the extreme right to the heights and would undermine SYRIZA. The creation of a classless front, at an era when the problem for societies is predominantly tied to classes, would make the Left part of the problem. The European Left at a national level first, should claim institutionally and socially the isolation of the action and the influence of the extreme right. It should demand the intervention of state institutions and mechanisms, such as the Police and Justice, especially when the latter idle in Greece, against the criminal activity of members of those parties. It should also socially set up solidarity networks for populations dramatically affected by the crisis. Most important however is the claim to establish a substantial, democratic immigration policy. For SYRIZA in Greece, but also for the European Left, immigration is a major political issue, because it is a matter of social struggle and battle against nationalism and racism. By demanding a new law on citizenship in Greece, SYRIZA must assert the redefinition, from a class and ideological point of view, of the nation, of the very notion of Republique. 

In political terms the time has come for the Left, confronted with the neoliberal logic of entrusting politics to the "excellent", to demand the strengthening of representative democracy with institutions of direct democracy, such as the referendum or the recall/withdrawal of elected politicians. The class struggle needs to be asserted democratically, in the sense that the society which is affected by the crisis must be directly involved in politics. Especially in European level, the Left should dynamically claim a different European narrative about the crisis, and consequently a different construction of EU. It is time to realize that the neoliberal "imperial" structure of the EU favors the rise of right-wing parties. So the problem is not only that of a coherent leftist resistance to the austerity measures, but claiming institutional change for an EU of societies in solidarity instead of nations in conflict. Specifically, the issue of national sovereignty, the nation-state, the European exercise of political power etc., should be placed at the front page of the European Left agenda. I will conclude by saying that we abandoned as Left the hegemonic discourse about concepts like Republique, nation, Europe, to bourgeois forces. In order to break the dominant European narrative about the crisis which has been constructed on the North-South division, a division that is nationally reproduced by dividing locals from foreigners, we are compelled to assert the hegemony of defining the content of these critical concepts.


Τετάρτη 24 Οκτωβρίου 2012

[Διεθνή] Η τουρκοσυριακή διαμάχη και οι εξελίξεις στην περιοχή – Τα βιντεο της εκδήλωσης

Την Τετάρτη 24 Οκτωβρίου, τα Ενθέματα και το RedNotebook διοργάνωσαν συζήτηση με θέμα: «Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: οι εξελίξεις στην περιοχή, στο φόντο της τουρκοσυριακής διαμάχης». Στην κουβέντα συμμετείχαν η Σία Αναγνωστοπούλου (ιστορικός, Πάντειο Πανεπιστήμιο), ο Νιαζί Κιζιλγιουρέκ (πολιτικός επιστήμονας, Πανεπιστήμιο Κύπρου) και ο Νίκος Μούδουρος (πολιτικός επιστήμονας, σύμβουλος του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας).

Για τα βίντεο της εκδήλωσης κλικ εδώ.

Κυριακή 21 Οκτωβρίου 2012

[Τουρκία] Ένα παράδειγμα νεοφιλελεύθερου εθνικισμού: η Τουρκία του Ερντογάν

Ένα από τα σημαντικά χτυπήματα που καταφέρει η οικονομική κρίση δεν είναι μόνο ότι στερεί την αξιοπρέπεια και την υπερηφάνεια μιας κοινωνίας, αφήνοντάς την έρμαιο στα χέρια είτε πολιτικών δυνάμεων που διαχειρίζονται ως ιεραπόστολοι την κρίση –για να μην έρθει η κόλαση– είτε φασιστικών μορφωμάτων που επωφελούνται για να παίξουν τον ρόλο του Μπάτμαν. Είναι και ότι την εγκλωβίζει στα προβλήματά της, στερώντας της το δικαίωμα να οραματίζεται τον εαυτό της σε σχέση με τον κόσμο γύρω της. Αυτή η εσωστρέφεια, την οποία υποδαυλίζουν πολιτικές και μιντιακές ελίτ που αναπαράγουν την εξουσία τους μέσα από τον φόβο και τον επαρχιωτισμό («να κάνουμε αυτό, για να είμαστε Ευρωπαίοι») αποκόπτει την κοινωνία από την επαφή με τον κόσμο στον οποίο ανήκει, της στερεί το δικαίωμα να διεκδικεί δυναμικά το μέλλον της. Τη γνώση και το πεπρωμένο της κοινωνίας το αναλαμβάνουν προνομιακά και αδιαφανώς πολιτικές και πνευματικές ελίτ οι οποίες, όπως διαχειρίζονται την οικονομική κρίση, διαχειρίζονται και την ένταξη μιας αποκαμωμένης από τα προβλήματα κοινωνίας στον κόσμο γύρω της: μέσα από μια διαδικασία υποταγής στο όραμα ενός νέου κόσμου που άλλοι ετοίμασαν γι’ αυτήν.

Στον άμεσο περίγυρό μας διαφαίνεται η σύγκρουση Τουρκίας-Συρίας. Για να αντιληφθούμε τις πιθανές συνέπειές της, πρέπει να ξανασκεφτούμε τους γείτονές μας και τις αλλαγές που υφίστανται ή προωθούν. Ας ξανασκεφτούμε λοιπόν καταρχάς τον άμεσο γείτονα, την Τουρκία, και μέσα από αυτήν την ευρύτερη γειτονιά μας. «Τα παιδιά των Οθωμανών δεν μπορούν να καταδικαστούν να μένουν στην Άγκυρα» δήλωνε ο Ταγίπ Ερντογάν τον Φεβρουάριο του 2010, ενώ τον Ιούνιο του 2011 διαπίστωνε ότι «το Σαράγεβο, η Βαγδάτη, η Καμπούλ, η Δαμασκός, το Κάιρο, η Βεγγάζη και ολόκληρος ο κόσμος έχουν στραμμένα τα μάτια τους στην Κωνσταντινούπολη». Σε αυτά τα λόγια αναδεικνύονται συμβολικά οι μεγάλες αλλαγές στην πολιτική της Τουρκίας. Πρώτον, μετατόπιση του κέντρου βάρους από την Άγκυρα στην Κωνσταντινούπολη, μετατόπιση που σηματοδοτεί μια ευθεία και βαθιά ρήξη με τον κεμαλισμό, που είχε επίκεντρο την Άγκυρα. Δεύτερον, μετάβαση από τον ρεπουμπλικανικό, κεμαλικό εθνικισμό σε ένα αυτοκρατορικού τύπου μεγαλείο, το οποίο μόνο μια πάλαι ποτέ αυτοκρατορική πρωτεύουσα μπορεί να ενσαρκώσει. Η επαναφορά της Κωνσταντινούπολης έπειτα από 100 σχεδόν χρόνια ως κέντρου αναφοράς, όχι μόνο της Τουρκίας αλλά κι ενός ευρύτερου χώρου, σημαίνει ότι η πολιτική εξουσία διεκδικεί ενός νέου τύπου ηγεμονία, σε ένα νέο χώρο. Πρόκειται για σημαντική αλλαγή, η οποία αποκαλείται συνήθως νεο-οθωμανισμός· επί της ουσίας όμως πρόκειται για έναν τουρκικό, νεοφιλελεύθερο εθνικισμό, ο οποίος διεκδικεί ιστορική νομιμοποίηση από το οθωμανικό παρελθόν, για την παραγωγή ενός εν δυνάμει τουρκικού γεωπολιτισμικού, ίσως και γεωπολιτικού χώρου.

Ο τουρκικός νεο-εθνικισμός του μεγαλείου, στον οποίο για πρώτη φορά συνυπάρχουν αρμονικά ο τουρκισμός και ο ισλαμισμός και με τον οποίο εκτουρκίζεται το οθωμανικό παρελθόν, χρονολογείται από την εποχή του Τουργκούτ Οζάλ (δεκαετία 1980), κωδικοποιήθηκε το 2001 με το βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου (Στρατηγικό βάθος: Η διεθνής θέση της Τουρκίας) και η εκπλήρωσή του διεκδικείται από το ισλαμικό κόμμα του Ερντογάν (ΑΚΠ). Ο νεο-εθνικισμός του ΑΚΠ δεν επιδιώκει την αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με όρους παραδοσιακής επεκτατικής πολιτικής· με το συμβολικό και ιστορικό οπλοστάσιο που αυτή προσφέρει, επιδιώκεται η ηγεμονία της Τουρκίας σε μια μεγάλη περιοχή. Με άλλα λόγια, ο νεο-εθνικισμός του ΑΚΠ αποτελεί μεταφορά του νεοφιλελευθερισμού στην τουρκική διάλεκτο. Μέσα από την επανεπινόηση και επικαιροποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το ΑΚΠ κατασκευάζει ένα νέο τουρκικό όραμα, στο οποίο εμπερικλείεται το κεμαλικό (αλλά είναι πιο μεγαλειώδες από αυτό), παράγοντας έναν μεγάλο πολιτισμικό και οικονομικό χώρο προς εξάπλωση: έναν παγκόσμιο μουσουλμανικό χώρο, με κέντρο την Κωνσταντινούπολη. Η μηχανή προώθησης αυτού του οράματος είναι η οικονομία, ενώ ο δίαυλος ηθικής και ιστορικής νομιμοποίησης της ομογενοποίησης του χώρου υπό την ηγεμονία της Τουρκίας είναι το οθωμανικό παρελθόν και το Ισλάμ. Η Τουρκία του Ερντογάν επαναπροσδιορίζει έναν φυσικό, ως εκ της Ιστορίας και της θρησκείας, ιδιαίτερο χώρο, του οποίου διεκδικεί την ένταξη, υπό την ηγεσία της, στην παγκόσμια νεοφιλελεύθερη οικονομία. Σύμφωνα με τον Ερντογάν, «σήμερα η Τουρκία είναι η 17η οικονομία του κόσμου. Λίγα χρόνια πριν ήταν η 26η. Ως μέλος των G20, συμμετέχουμε στο σχεδιασμό του οικονομικού μέλλοντος του πλανήτη». Ως εκ τούτου «είναι μεγάλη χώρα και [γι’ αυτό] πρέπει να έχουμε μεγάλες ιδέες και υψηλούς στόχους». Προς εκπλήρωση του υψηλού στόχου –της παγκόσμιας οικονομικής δύναμης– το τουρκικό κράτος αναλαμβάνει μια νέα αποστολή: να λειτουργεί ως εμπορικό κράτος, μέρος μιας παγκόσμιας στρατηγικής για την παραγωγή ενός ιδιαίτερου γεωπολιτικού χώρου, του οποίου η Τουρκία εγγυάται την ομογενοποίηση, την ειρήνη και τη σταθερότητα για την απρόσκοπτη εμπορευματοποίησή του.

Στο πλαίσιο των υψηλών στόχων, η τουρκική εξωτερική πολιτική συγκροτείται με άξονα τη νέα αποστολή του τουρκικού έθνους: να συμβάλει ηγεμονικά στον «εκπολιτισμό» του μουσουλμανικού κόσμου, στην πολιτική και πολιτισμική μεταρρύθμισή του. Η Τουρκία λοιπόν, ως προστάτιδα δύναμη των λαών μουσουλμανικού θρησκεύματος, τίθεται στο πλευρό των «καταδυναστευόμενων εναντίον των δυναστών» –κατά τη διατύπωση του Ερντογάν– και ενισχύει την προώθηση στον μουσουλμανικό κόσμο ενός παγκόσμιου, δημοκρατικού και οικονομικού πολιτισμού. Σύμφωνα με αυτή την αποστολή, υπερασπίζεται τα αντικαθεστωτικά κινήματα στη Μέση Ανατολή αλλά και τον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο απέναντι στους «απίστους» — κυρίως το Ισραήλ.

Η ρήξη με το Ισραήλ σηματοδοτεί τη ρήξη του παραδοσιακού «δυτικού άξονα» στη Μέση Ανατολή (Τουρκία-Ισραήλ): η Τουρκία, με όχημα το Ισλάμ και το οθωμανικό παρελθόν, διεκδικεί τον ρόλο της προστάτιδας δύναμης στην περιοχή, της ήπιας δύναμης (soft power), σ’ έναν κόσμο σε πλήρη μετάβαση και αναταραχή. Ωστόσο, ενώ ο νεοφιλελεύθερος εθνικισμός εμφανίζεται ως φορέας δημοκρατίας, ειρήνης και σταθερότητας υπό την ηγεμονία μιας πολιτικής-οικονομικής δύναμης, για να λειτουργεί ως τέτοιος, πρέπει να εμπεριέχει την έννοια της «σκληρής δύναμης» (hard power). Ας δούμε το παράδειγμα των Κούρδων στην Τουρκία. Στην αρχή αντιμετωπίστηκαν ως μια εθνοτική κοινότητα της Τουρκίας στην οποία αναγνωρίστηκαν ιδιαιτερότητες (γλώσσα) και, μέσω του προγράμματος για την οικονομική ανάπτυξη, επιδιώχθηκε η ένταξή τους στην πλειοψηφία. Όταν ωστόσο τα μέτρα δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα, η κυβέρνηση Ερντογάν έκανε χρήση της παλιάς δοκιμασμένης μεθόδου: της «σκληρής δύναμης». Η διαφαινόμενη σύγκρουση Τουρκίας-Συρίας καταδεικνύει ότι η παραγωγή ενός μεγάλου, γεωπολιτισμικού, γεωπολιτικού χώρου δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς συγκρούσεις. Για να εκπολιτιστεί ο μουσουλμανικός κόσμος υπό την προστάτιδα ηγεσία της Τουρκίας, η τελευταία πρέπει να είναι έτοιμη να δράσει όχι μόνο ως ήπια αλλά και ως σκληρή δύναμη.

Από αυτό το σημείο αρχίζουν τα δύσκολα. Η μεταμοντέρνα αντίληψη περί αυτοκρατοριών, που θεωρεί ότι αποτέλεσαν παράγοντες ειρήνης, σταθερότητας και αρμονικής συνύπαρξης των πληθυσμών, είναι ανιστόρητη. Καμιά αυτοκρατορία δεν επιβλήθηκε ως φορέας ενότητας ενός μεγάλου χώρου χωρίς όπλα, και επομένως την υποταγή των ντόπιων πληθυσμών σε αυτή: είτε πρόκειται για τις παραδοσιακές αυτοκρατορίες είτε για τις αποικιακές. Επομένως, σήμερα, η επανεπινόηση αυτοκρατορικών σχημάτων –πολιτικών, πολιτισμικών ή οικονομικών– δεν συνεπάγεται ειρήνη και σταθερότητα, τον επαναπροσδιορισμό των λαών και της πολιτικής με όρους εθνο-θρησκευτικούς και φυλετικό-πολιτισμικούς, με όρους δηλαδή ενός «εκδημοκρατισμένου» αυταρχισμού. Ο νεοφιλελεύθερος εθνικισμός, όπως αυτός του ΑΚΠ, στον οποίο απαραιτήτως εμπεριέχεται και ο παραδοσιακός, σκληρός εθνικισμός, είναι εκ των πραγμάτων φορέας, εσωτερικού καταρχάς, αυταρχισμού, έστω και μέσα από δημοκρατικά σχήματα. Στον νεοφιλελεύθερο εθνικισμό λοιπόν, όπου η πολιτική αντιμετωπίζεται με αυτοκρατορικούς όρους, ο λαός ορίζεται ως νεο-μιλέτ (κοινότητα με εθνοθρησκευτικές, πολιτισμικές ιδιαιτερότητες), που η επιβίωσή του –πολιτική, πολιτισμική, οικονομική– εξαρτάται από τον βαθμό υπακοής και υποταγής.

Η αντίσταση σε αυτό τον κλιμακούμενο νεο-εθνικισμό δεν είναι ο παραδοσιακός εθνικισμός, ο οποίος άλλωστε συμμερίζεται τη φυλετική, εθνοθρησκευτική διάκριση του κόσμου. Αντίσταση σημαίνει μάχη με όρους ταξικής και ιδεολογικής επανοριοθέτησης του έθνους και της εθνικής κυριαρχίας. Η εξέγερση, στη Μέση Ανατολή ή αλλού, η οποία απολήγει σε θρησκευτικών αναφορών πολιτική, μπορεί να οδηγήσει σε ανατροπή του παλαιού αυταρχικού καθεστώτος, αλλά ξαναμπάζει από το παράθυρο, αφού αφήνει ελεύθερο τον δρόμο για άλωση από τον νεοφιλελευθερισμό. Η δημοκρατία, όταν διεκδικείται με θρησκευτικούς ή εθνικιστικούς όρους, στο βάθος δείχνει και πάλι νεοφιλελευθερισμό. Στην αυτοκρατορική λογική του νεοφιλελευθερισμού, η απάντηση δεν μπορεί να είναι ούτε εθνικιστική ούτε θρησκευτική, αλλά μόνο διεθνιστική. Η διεθνιστική «παραγωγή» χώρων κοσμικής, εθνικής πολιτικής συνιστά, κατά τη γνώμη μου, το μοναδικό όπλο αντίστασης στον νεοφιλελεύθερο εθνικισμό.


Κυριακή 30 Σεπτεμβρίου 2012

[Ιστορία] Μικρασιατική Καταστροφή, 90 χρόνια μετά

«Κι αν σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές…»

Φέτος συμπληρώθηκαν ενενήντα χρόνια από τη μεγάλη περιπέτεια που άρχισε το 1919 και ολοκληρώθηκε δραματικά το 1922, με μια εθνική καταστροφή: τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η πυρκαγιά στην πόλη-θρύλο ευμάρειας και κοσμοπολιτισμού, τη Σμύρνη, και τα ανθρώπινα ράκη στο λιμάνι της που, κυνηγημένα από τον τουρκικό στρατό, αναζητούσαν μια θέση στην ελπίδα, συνιστούν τις κορυφαίες στιγμές της επώδυνης βαλκανικής, εθνοποιητικής διαδικασίας που ξεκίνησε τον 19ο αιώνα και ολοκληρώθηκε με προσφυγιά, πολύ αίμα και μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών το 1922. Όμως, παρά το ότι το 1922 εντάσσεται στην ευρύτερη βαλκανική διαδικασία, στην οποία το τελευταίο έθνος-κράτος ήταν η Τουρκία, έχει και κάποιες άλλες διαστάσεις που το καθιστούν εμβληματική χρονολογία. Το 1922 συναντήθηκαν στη Μικρά Ασία συμπυκνωμένα στοιχεία πολλών και σύνθετων παγκόσμιων ιστορικών φαινομένων που ακούμπαγαν σε πολλούς κόσμους (αποικιακός ιμπεριαλισμός και αντιιμπεριαλισμός, εθνικισμός και αντιαποικισμός) που ωστόσο εκφράσθηκαν τελικά ως μια, μέχρι θανάτου, ελληνοτουρκική σύγκρουση.

Το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου σήμανε το οριστικό τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: για τις παραδοσιακές, σε ανταγωνισμό μεταξύ τους, Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής έμενε προς διευθέτηση ένας μεγάλος χώρος, ενώ για μια νέα δύναμη, τις ΗΠΑ, προσφερόταν προς εξάσκηση της παγκόσμιας εμβέλειάς της. Από την άλλη, ωστόσο, η πτώση και ο διαμοιρασμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανάμεσα στις Δυνάμεις συσπείρωσε δυναμικά για πρώτη φορά τον αποικιοκρατούμενο –μουσουλμανικό και όχι μόνο– κόσμο, για τον οποίο η κατάκτηση της έδρας του χαλίφη (Κωνσταντινούπολη) σηματοδοτούσε την πλήρη ταπείνωση του αποικιοκρατούμενου κόσμου. Αυτή η αντιαποικιακή, αντιιμπεριαλιστική δυναμική συναντιόταν με την άλλη  μεγάλη δυναμική που γεννήθηκε με την Οκτωβριανή Επανάσταση και άλλαξε τους όρους της παγκόσμιας Ιστορίας. Η Μικρά Ασία λοιπόν, το τελευταίο αυτό οθωμανικό έδαφος, αποτέλεσε τον κρίσιμο, συμβολικό και πραγματικό χώρο, στον οποίο δοκιμαζόταν η ικανότητα των Μεγάλων Δυνάμεων να διευθετούν τους κενούς χώρους με τα αποικιακά, ιμπεριαλιστικά εργαλεία που επί 70 χρόνια χρησιμοποιούσαν, υπό την πίεση ωστόσο που ασκούσε πλέον η σύνθετη, νέα, αντιιμπεριαλιστική δυναμική. Σε αυτό το σύνθετο πλαίσιο θα εξελισσόταν η αναμέτρηση της Ελλάδας, η οποία στο όνομα της ελληνικότητας του πληθυσμού των μικρασιατικών παραλίων, διεκδικούσε την επέκτασή της στη Μικρά Ασία,  με τους Τούρκους εθνικιστές, οι οποίοι, στο όνομα της επιβίωσης του τουρκικού έθνους, διεκδικούσαν τη δημιουργία τουρκικού κράτους. Και οι δύο πλευρές προσπάθησαν, με διαφορετικά ιδεολογικά οχήματα η καθεμιά, να εκμεταλλευθούν τις ευκαιρίες που πρόσφερε το σύνθετο πλαίσιο της εποχής.

Η Μεγάλη Ιδέα ως ιδεολογική ομπρέλα

Το ιδεολογικό όχημα της Ελλάδας ήταν η Μεγάλη Ιδέα, κράμα ρομαντισμού, αντιδιαφωτισμού και ακραίου εθνικισμού αφενός, και μιας στυγνά ρεαλιστικής, (μεγαλο)αστικής καπιταλιστικής αντίληψης αφετέρου, στην οποία μεταφραζόταν στο τοπικό, εθνικό ιδίωμα η κυρίαρχη αποικιακή, ιμπεριαλιστική ιδεολογία. Η Μεγάλη Ιδέα, ως ιδεολογική ομπρέλα, νομιμοποιούσε εθνικά τη μεγάλη αποστολή (απελευθέρωση του αλύτρωτου ελληνισμού) ενός μικρού κράτους, επένδυε με εθνικό δίκαιο τη διεκδίκηση για ένα ισχυρό, καπιταλιστικό και εκσυγχρονιστικό κράτος. Συγχρόνως τροφοδοτούσε ένα ακραία εθνικιστικό, δυνάμει αντιεκσυγχρονιστικό ρεύμα, το οποίο άλλοτε κινητοποιούσε άλλοτε προσπαθούσε να περιορίσει, όταν αυτό ξεπέρναγε τις ρεαλιστικές στοχεύσεις και δεσμεύσεις που είχε αναλάβει το κράτος έναντι των  Μεγάλων Δυνάμεων. Η Μεγάλη Ιδέα εκφράστηκε σε όλο της το μεγαλείο, με όλες τις φανερές και υπόγειες εκδοχές της, την περίοδο 1919-1922 στη Μικρά Ασία. Στην πρώτη φάση, το 1919-1921, ο Ελ. Βενιζέλος, έχοντας στη διάθεσή του το μεγάλο κεφάλαιο, του οποίου τα συμφέροντα επέβαλλαν εκτεταμένες εθνικές, στρατιωτικές επενδύσεις, τη νομιμοποίηση που του πρόσφερε ο ελληνικός πληθυσμός των παραλίων, και στο πλευρό του τις Μεγάλες Δυνάμεις, των οποίων οι ανάγκες στην περιοχή συνέπιπταν εκείνη τη στιγμή με τις ελληνικές ανάγκες, ανέλαβε να πραγματοποιήσει τη μεγάλη αποστολή. Με τη Συνθήκη των Σεβρών (1920), υπογεγραμμένη από όλες τις Μεγάλες Δυνάμεις, η Ελλάδα βόλεψε άνετα τα δικά της εθνικά όνειρα σε ένα μεγάλο ιμπεριαλιστικό παιχνίδι που εκ των πραγμάτων την ξεπερνούσε. Η περιλάλητη Σμύρνη –και όχι μόνο– ήταν πλέον ελληνική, και η Ελλάδα μια ισχυρή χώρα, σε άμεση συνομιλία με τους ισχυρούς της εποχής. Ο Βενιζέλος, μαέστρος της αρχής των συμπλεόντων συμφερόντων, ενέταξε την διφορούμενη εντολή των Μεγάλων Δυνάμεων περί εφαρμογής των όρων ειρήνης στην περιοχή στους συμβολισμούς της Μεγάλης Ιδέας και στις προσδοκίες με τις οποίες είχε γαλουχηθεί ο ελληνικός λαός.

Η μικρή και η μεγάλη εικόνα: Κεμάλ και Λένιν 

Η Ελλάδα εγκλωβίστηκε, σχεδόν ευθύς εξαρχής, στο παιχνίδι των ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων που την έκανε να χάσει  και τη μεγάλη και τη μικρή εικόνα του κόσμου. Η μεγάλη εικόνα ήταν ο Λένιν και ο αποικιοκρατούμενος κόσμος. Τα υπομνήματα διαμαρτυρίας των αποικιοκρατούμενων μουσουλμάνων, για την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, καθιστούσαν την Ελλάδα τον εύκολο στόχο για την εκτόνωση της κρίσης που απειλούσε τις Μεγάλες Δυνάμεις στις αποικίες τους. Η μικρή εικόνα ήταν η ίδια η πραγματικότητα της Μικράς Ασίας: ο τουρκικός εθνικισμός που, ενώ συγκροτείτο καταρχάς εναντίον των κατοχικών Μεγάλων Δυνάμεων στην Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία, επικεντρωνόταν σταδιακά μετά την απόβαση στους Έλληνες. Για τον κομμουνιστικό, τον αποικιοκρατούμενο αλλά και τον τουρκικό εθνικιστικό κόσμο, η Ελλάδα υποδεικνυόταν, για διαφορετικούς λόγους και με άλλες ιδεολογικές αφετηρίες, ως η αιχμή του δόρατος του ιμπεριαλισμού στη Μικρά Ασία.

Ο Μουσταφά Κεμάλ, ο «τρομοκράτης της εποχής» κατά τον δυτικό κόσμο, και σε σύγκρουση με την υποταγμένη στις Μεγάλες Δυνάμεις οθωμανική ηγεσία, αγνόησε τη διεθνή Συνθήκη των Σεβρών και συγκρότησε εθνικό κίνημα, εκμεταλλευόμενος τις εσωτερικές ιμπεριαλιστικές αντιθέσεις, την απειλή για τη «Δύση» που αποτελούσε ο Λένιν, καθώς και το βάρος, ηθικό και πραγματικό, του αποικιοκρατούμενου κόσμου. Με όχημα τις μεγάλες αξίες περί εθνικών δικαίων και ελευθερίας των λαών εναντιώθηκε στον ιμπεριαλισμό, χρησιμοποιώντας βέβαια τις δοκιμασμένες ιμπεριαλιστικές μεθόδους «εκκαθάρισης» των πληθυσμών που αντιστέκονταν στο κίνημά του. Το πραγματικό πρόβλημα, η επιβίωση των μη μουσουλμανικών πληθυσμών (και των ελληνικών) στη Μικρά Ασία που δεν ήταν πλέον οθωμανική, χανόταν ανάμεσα στις αντιθέσεις της Γαλλίας, της Βρετανίας ή της Ιταλίας, και στις εθνικιστικές εξάρσεις Ελλήνων και Τούρκων.

Μέχρι τα τέλη του 1920, ο Βενιζέλος στην εξουσία κατόρθωσε να ελέγξει σχετικά τη μικρασιατική περιπέτεια, εφαρμόζοντας μια αποικιοκρατικού χαρακτήρα, φιλελεύθερη πατερναλιστική διοίκηση στη Σμύρνη, με στόχο τη συναίνεση όλων των ντόπιων πληθυσμών και την εμπιστοσύνη τους στην ελληνική διοίκηση. Βέβαια, μια τέτοια πολιτική σε μια περιοχή σε πλήρη διαδικασία εθνικής συγκρότησης δεν θα ήταν για καιρό αποτελεσματική. Από το 1921 και μετά, οι πολυπλοκότητες αυτής της σύνθετης εποχής έπαιρναν πλέον σάρκα και οστά, και η Συνθήκη των Σεβρών έμοιαζε με ξεπερασμένο όραμα μιας άλλης εποχής, τότε που το αποικιοκρατικό πρόσωπο του ιμπεριαλισμού ήταν η μοναδική εφικτή πραγματικότητα. Η συμμαχία Λένιν-Κεμάλ, οι πιέσεις από τον αποικιοκρατούμενο κόσμο, καθώς και η κοινή γνώμη που διαμορφωνόταν στον δυτικό κόσμο υπέρ του τουρκικού κινήματος, υποχρέωσε τις Μεγάλες Δυνάμεις να σπάσουν και επισήμως το ενιαίο μέτωπο, που έτσι κι αλλιώς δεν είχαν.

Το κόστος της καταστροφής και μια  ανώδυνη κάθαρση

Η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920 έδωσε την ευκαιρία στην πιο ακραία μορφή της Μεγάλης Ιδέας να αναλάβει την υπόθεση της Μικράς Ασίας. Κι εκεί χάθηκε οποιαδήποτε επαφή με την πραγματικότητα. Έτσι, ενώ η νέα εποχή επέβαλε την άμεση απόσυρση του ελληνικού στρατού και τη διαπραγμάτευση για τη σωτηρία των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, ο ελληνικός στρατός, εμπνεόμενος από την αυτοκρατορική λογική της Κόκκινης Μηλιάς, επιδόθηκε σε έναν επεκτατικό πόλεμο που τον ωθούσε συνεχώς στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Στο πλαίσιο αυτής της αυτοκρατορικής λογικής, ένας πόλεμος στον οποίο διακυβευόταν η επιβίωση των Ελλήνων της Μικράς Ασίας μετατράπηκε σε σύγκρουση δύο προαιώνιων εθνικών εχθρών:  Ελλήνων και Τούρκων. Ένα μεγάλο ιμπεριαλιστικό παιχνίδι της εποχής είχε συρρικνωθεί στα όρια ενός εθνικού, μέχρις εσχάτων, ελληνοτουρκικού πολέμου, με θύματα τους Μικρασιάτες που «περίσσευαν» ξαφνικά ως άνθρωποι. Όσοι γλίτωσαν τον θάνατο και την προσφυγιά έγιναν ανταλλάξιμα προϊόντα, σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάννης.

Η Καταστροφή είχε τέτοιο κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό και συμβολικό κόστος, που η κάθαρση του δράματος κρίθηκε αναγκαία, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ελάχιστη συνοχή της ελληνικής κοινωνίας. Το αστικό κατεστημένο, που επί χρόνια συγκροτούσε και αναπαρήγαγε την εξουσία του στο όνομα της μεγάλης αποστολής, κινδύνευε να φορτωθεί την καταστροφή. Προχώρησε λοιπόν σε μια γρήγορη, εύκολη και ανώδυνη για το ίδιο αυτοκάθαρση. Με την εκτέλεση των «Εξ» αποτρεπόταν ένας μεγάλος κίνδυνος: η  κατάρρευση του αστικού κράτους, των θεσμών και της κοινωνίας μπροστά στο μεγάλο χτύπημα. Ταυτόχρονα, το κατεστημένο αυτό διαχειρίστηκε και την παταγώδη ιδεολογική αποτυχία του. Η Μεγάλη Ιδέα απονομιμοποιήθηκε πολιτικά, μεταλλάχθηκε όμως σε ένα βαθύ, ιδεολογικό υπόστρωμα, το οποίο διεκδίκησε υπερταξικότητα: ο ελληνισμός συρρικνώνεται ή καταστρέφεται, όχι εξαιτίας της ιδεολογίας και της πολιτικής της ηγεσίας του, αλλά εξαιτίας των εχθρών του. Οι εχθροί αλλάζουν ανάλογα με την εποχή: οι Τούρκοι για όλες τις εποχές, οι κομμουνιστές κάποτε (και τώρα;), οι μετανάστες σήμερα. Αυτό το βαθύ υπόστρωμα εξέθρεψε κάποτε την εθνικοφροσύνη και το παρακράτος, «λουλούδια» που το αστικό κατεστημένο ύπουλα και υπόγεια εξέθρεψε, όταν, μπροστά στην ιδεολογική και πολιτική του αδυναμία να αναπαραχθεί δημοκρατικά σε μια κοινωνία που αμφισβητούσε την ηγεμονία του, έκανε την εθνικοφροσύνη το κρυφό (ή και φανερό) δεκανίκι του  για να επιβάλλεται αυταρχικά, εν ονόματι του εθνικού κινδύνου. Κι αυτό ασχέτως αν έτσι κινδύνευε και το ίδιο με αφανισμό, όταν το παρακράτος υποδείκνυε τη δημοκρατία ως τον μοναδικό φορέα προβλημάτων.

Σήμερα: η κατάρρευση της νέας μεγάλης ιδέας

Ενενήντα χρόνια μετά, όταν  η νέα μεγάλη ιδέα –η «ισχυρή Ελλάδα»– του σημερινού πολιτικού κατεστημένου κατέρρευσε, το σκοτεινό υπόστρωμα της νέας εθνικοφροσύνης βγαίνει απειλητικά στο προσκήνιο. Το πολιτικό κατεστημένο, το οποίο ευθύνεται για τη νέα καταστροφή, χρησιμοποίησε ξεδιάντροπα, για τη δική του σωτηρία, τους δημοκρατικούς θεσμούς εναντίον της κοινωνίας, ανοίγοντας έτσι την κερκόπορτα για την επανεμφάνιση της εθνικοφροσύνης σε νέα επιθετική μορφή: Χρυσή Αυγή. Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, οι κόμποι της όμως αναπαράγονται όταν δεν λύνονται. Τον κόμπο της νέας εθνικοφροσύνης είμαστε υποχρεωμένοι να τον λύσουμε οριστικά, και όλοι μαζί, αποκαθιστώντας τους θεσμούς, την ουσία και τους μηχανισμούς της δημοκρατίας. Ο ακραίος  και ρατσιστικός εθνικισμός, η Μεγάλη Ιδέα, η παλιά και νέα εθνικοφροσύνη, ήταν και παραμένουν ο μεγαλύτερος εχθρός του έθνους.


Κυριακή 10 Ιουνίου 2012

[Αριστερά] Για ποια χώρα πολεμάμε

Στο παρά πέντε των επαναληπτικών εκλογών, το κρίσιμο ερώτημα δεν αφορά το κατασκευασμένο δίλημμα «με την Ευρώπη» ή «εκτός Ευρώπης», «με ευρώ» ή «χωρίς ευρώ». Αυτό το δίλημμα, στη βάση του οποίου η ΝΔ και οι λοιπές δυνάμεις προσπαθούν να δημιουργήσουν «ευρωπαϊκό» ρεύμα εναντίον του «αντιευρωπαϊκού» ρεύματος του ΣΥΡΙΖΑ, υποκρύπτει το πραγματικό ερώτημα των εκλογών της 17ης Ιουνίου. Κι αυτό δεν αφορά την ευρωπαϊκότητα της χώρας, αλλά την ίδια τη χώρα: για ποια χώρα θέλουμε να πολεμήσουμε. Το μεγάλο όραμα το οποίο ενέπνευσε επί δύο σχεδόν δεκαετίες την πολιτική του ΠΑΣΟΚ (η ΝΔ δεν είχε όραμα, σερνόταν και σέρνεται πίσω από το όραμα του ΠΑΣΟΚ) ήταν αυτό της «ισχυρής Ελλάδας», των Ολυμπιακών Αγώνων, του Χρηματιστηρίου, της διαπλοκής, της διαφθοράς και του εύκολου διαύλου του νεοφιλελευθερισμού, στη χώρα αλλά και την ευρύτερη περιοχή. Επί δύο δεκαετίες, το ΠΑΣΟΚ κυρίως προσπαθούσε να φτιάξει τη «λευκή» Ελλάδα, τις αξίες της οποίας υπαγόρευε η «λευκή» Ευρώπη, ο νεοφιλελεύθερος δηλαδή καπιταλισμός, με μήνυμα διαμεσολάβησης του οράματος τον εκσυγχρονισμό. Σήμερα, τον ρόλο της Ελλάδας  έχει αναλάβει η «λευκή» Τουρκία του Ερντογάν, με δίαυλο διαμεσολάβησης, για την ενσωμάτωση της Ανατολίας και των μουσουλμανικών Βαλκανίων αυτή τη φορά, το Ισλάμ.

Το όραμα της «λευκής» Ευρώπης, το οποίο συμμεριζόταν απολύτως η Ελλάδα, έχει στηθεί στη βάση ενός «σύμπαντος» χωρίς γεωγραφία και  επικράτειες. Αυτή η Ευρώπη, ξεχνώντας τι γίνεται στην ίδια την αυλή και τη γειτονιά της, φτιάχνει το «κάστρο» της σε σχέση μόνο με τους μακρινούς, αόρατους φίλους  – τις χρηματαγορές. Αντικαθιστά την πραγματικότητα που παράγει η γεωγραφία και τους δημοκρατικούς θεσμούς που παράγονται εντός των επικρατειών, με την υπεργεωγραφική και υπερεπικρατειακή, επί της ουσίας αντιδημοκρατική, «φυλή» των αγορών. Η τεράστια μετακίνηση πληθυσμών, με τη μορφή της μετανάστευσης, από χώρες εξαθλιωμένες λόγω της «δυτικής» πολιτικής, η φτώχεια και η ανασφάλεια μέσα στον ίδιο τον ευρωπαϊκό χώρο, οι εξεγέρσεις στη γειτονιά της Ευρώπης (Μέση Ανατολή) αποτελούν φαινόμενα τα οποία η «λευκή» Ευρώπη –και η Ελλάδα– απλώς «ξέχασαν». Κατάντησε η Ευρώπη ένας χώρος χωρίς συνείδηση γεωγραφίας, χωρίς συνείδηση των θεσμών και των δικαιωμάτων των ευρωπαϊκών επικρατειών, αλλά με συνείδηση μιας διεθνούς υπεργεωγραφικής και υπεράνω επικρατειών «φυλής», για την οποία εμπόδιο είναι οι απολίστιστοι απανταχού γηγενείς. Η Ελλάδα, στα σύνορα της ευρωπαϊκής γειτονιάς, επομένως στο μάτι του κυκλώνα, προσποιείτο ότι ήταν μέλος της «φυλής», ξεχνώντας ότι η πραγματικότητα του χώρου αλλά και της επικράτειας είναι πανίσχυρη. Το μεγάλο κύμα μετανάστευσης, που έσκαγε στην Ελλάδα, αντί να αποτελέσει μείζον θέμα της ευρωπαϊκής και της ελληνικής πολιτικής, αντιμετωπίστηκε με συνθήκες (Δουβλίνο) που κουκούλωναν ένα από τα δύο μεγαλύτερα προβλήματα του 21ου αιώνα –το άλλο είναι η οικονομική κρίση–, αρκεί να μη λερωνόταν η «λευκότητα» της Ευρώπης. Οι συνθήκες έρχονταν να καλύψουν την απουσία πολιτικής σκέψης, διορατικότητας, αλλά και ανθρωπισμού.Όταν ξέσπασε η κρίση, αντί να εγκαταλειφθεί το μεγαλοϊδεατικό όραμα, ως απολύτως αποτυχημένο, αφού γινόταν προφανές ότι ούτε η Ελλάδα ούτε η Ευρώπη ήταν τόσο «λευκές», ενισχύθηκαν οι πιέσεις για να διατηρηθεί αλώβητη η ευρωπαϊκότητα της Ελλάδας, αμόλυντη η «λευκότητα» της Ευρώπης. Με τις αναποτελεσματικές και εξαθλιωτικές μνημονιακές πολιτικές της «ιεράς συμμαχίας» των πάλαι ποτέ ισχυρών κομμάτων, κατασκευαζόταν μια τεχνητή νομιμοποίηση: της «λευκής» Ελλάδας που παλεύει εναντίον της «απολίτιστης» κοινωνίας. Όλο το μνημονιακό πρόγραμμα, αποικιοκρατικής λογικής και ιστορικότητας, απέβλεπε στον εξευρωπαϊσμό των «άχρηστων» της Ευρώπης. Όσο βάθαινε η κρίση τόσο επιταχύνονταν οι «μεταρρυθμίσεις», που είχαν στόχο όχι την ανασυγκρότηση του κράτους, την εξάλειψη των παθογενειών του ελληνικού συστήματος, την ανάπτυξη μιας άλλης κοινωνικής συνείδησης, αλλά τη διατήρηση, πάση θυσία, της Ελλάδας στον ρόλο του αντάξιου συνοδοιπόρου στον νεοφιλελεύθερο ευρωπαϊκό πλανήτη. Το ρήγμα ανάμεσα σε μια κοινωνία που βίαια, με φόβο και  ενοχές, αποκτούσε συνείδηση της «μαυρίλας» της και σε μια εξουσία που επέμενε στο «λευκό όραμά» της μεγάλωνε, και εκφράστηκε δυναμικά στις εκλογές της 6ης Μαΐου. Ο ΣΥΡΙΖΑ κατάφερε να διευρύνει τον φακό και να μετατοπίσει το κέντρο εστίασης από τη «λευκή» Ελλάδα στη «μαύρη» κοινωνία, από τη «λευκή» Ευρώπη στις «γκρίζες ζώνες» της. Κατέδειξε με τα πιο ζωηρά χρώματα το τέλος του μύθου της «λευκής» Ελλάδας, απελευθερώνοντας την κοινωνία από την ενοχή του αποτυχημένου και άχρηστου Ευρωπαίου.

Ο ΣΥΡΙΖΑ λοιπόν δεν είναι αντιευρωπαϊκή δύναμη· αντιθέτως, έδειξε ότι η Ελλάδα ανήκει όχι σε μια «περιούσια φυλή», αλλά στην Ευρώπη της μεγάλης ανεργίας, του μεγάλου ποσοστού επιβίωσης κάτω από τα όρια της φτώχειας, του φόβου και της ανασφάλειας. Συναντήθηκε με την άλλη Ευρώπη που προσπαθεί, στη βάση της ηθικής και των πολιτικών αξιών που ο ευρωπαϊκός χώρος έχει στο οπλοστάσιό του, να ξαναφέρει την πολιτική «στο κρεβάτι της κοινωνίας». Να ξαναμάθει να αντιστέκεται συλλογικά και διεπικρατειακά. Παρά τη σιωπή των ΜΜΕ, δεν υπάρχει μόνο η «λευκή» Ευρώπη που απειλεί. Υπάρχει και η «μαύρη» Ευρώπη που πάσχει, συμπάσχει και δραστηριοποιείται. Αυτό φάνηκε και στις 29 Μαΐου, σε μια σημαντική συνάντηση στη Φραγκφούρτη, την οποία οργάνωσε το «Τρανσφόρμ» κατόπιν πρόσκλησης της Ιγκέ Μετάλ, του μεγαλύτερου συνδικάτου της Γερμανίας, με τη συμμετοχή και άλλων ευρωπαϊκών συνδικάτων και συλλογικοτήτων, όπως η δική μας «Πρωτοβουλία για την υπεράσπιση της κοινωνίας και της δημοκρατίας». Σ’ αυτή τη συνάντηση τέθηκαν οι βάσεις για τη συγκρότηση ενός μεγάλου, εν τόπω και χρόνω συγκροτημένου, ευρωπαϊκού δικτύου, αλληλεγγύης αλλά και συνεργασίας των συνδικάτων και των κινημάτων της Ευρώπης, προκειμένου να επαναπροσδιοριστεί η πολιτική σε σχέση με τον πραγματικό χρόνο των κοινωνιών και σε άμεση σχέση με τον χώρο τους. Η συνάντηση, η οποία θα επαναληφθεί στις 29 και 30 Ιουνίου, ανέδειξε την ανάγκη να ξεπεραστεί ο απομονωτισμός της κάθε ευρωπαϊκής κοινωνίας, ενοχοποιημένης ως παρία και ανάξιας να βρίσκεται στην Ευρώπη των ισχυρών. Και έγινε φανερό ότι η κρίση στην Ευρώπη εκφράζεται με διαφορετικούς τρόπους στην κάθε χώρα, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές της. Όμως η κρίση δεν αποτελεί ιδιαιτερότητα μιας χώρας· είναι ευρωπαϊκή, αποτέλεσμα του οράματος ενός πολιτικού συστήματος που φαντασιώνεται μια «λευκή» Ευρώπη με αποστολή τον εκπολιτισμό, όχι πια των μακρινών «απολίτιστων» γηγενών των αποικιών, αλλά των «απολίτιστων» γηγενών της Ευρώπης.

Ο ΣΥΡΙΖΑ συνομίλησε και συνομιλεί όχι με τους «άχρηστους», ανάξιους της Ευρώπης Έλληνες, αλλά με τους γηγενείς της Ευρώπης κατοίκους της Ελλάδας (Έλληνες και μετανάστες), με τους νέους «κολασμένους» της Ιστορίας. Με αυτούς τους «κολασμένους» που, όταν αποκτούν συνείδηση του ιστορικού τους ρόλου, όταν χειραφετούνται από τις βολικές χειραγωγήσεις του παρελθόντος, όταν καθιστούν τις κατοχυρωμένες ευρωπαϊκές αξίες όπλο διεκδίκησης και αγώνα και όχι εργαλείο εθνικιστικής μαγκιάς, μπορούν να κουρελιάσουν συνθήκες και μνημόνια. Στη γειτονιά μας άλλωστε έχουμε εμπειρία από κουρέλιασμα πολύ ισχυρών διεθνών συνθηκών, όταν ένα κίνημα «κολασμένων», στη συνάντησή του με άλλους «κολασμένους», υποχρέωνε την τότε «λευκή» Ευρώπη να διαπραγματευτεί με τη μαχητικά εκφρασμένη βούληση ενός λαού αποφασισμένου για όλα. Σε έναν πόλεμο επιλέγεις κανείς στρατόπεδο, όχι γιατί γνωρίζει την έκβασή του, αλλά γιατί πιστεύει στις αξίες του στρατοπέδου που επέλεξε. Και οι αξίες αυτές πρέπει να είναι ξεκάθαρες. «Κολασμένοι» δεν είναι συλλήβδην όσοι φωνάζουν κατά του Μνημονίου και, στο όνομα της φτώχειας και της ανασφάλειας, οραματίζονται μια «λευκή» ρατσιστική Ελλάδα, μιλώντας για «λαθρομετανάστες» αντί για ανθρώπους χωρίς χαρτιά. «Κολασμένοι» δεν είναι αυτοί που ανέχονται τηλεοπτικούς αστέρες να χαριεντίζονται με τα αστέρια της Χρυσής Αυγής. «Κολασμένοι» δεν είναι όσοι βλέπουν το πρωτοπαλίκαρο της Χρυσής Αυγής να χειροδικεί ζωντανά στην τηλεόραση και δεν αισθάνονται τη μαχαιριά στην καρδιά της δημοκρατίας. Στις παρούσες, κρίσιμες συνθήκες ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας σπρώχνει τον ΣΥΡΙΖΑ να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας. Με μια ηχηρή νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, εκφραστή των «κολασμένων», η λαϊκή βούληση μπορεί να αποτελέσει το ισχυρό όπλο επαναδιαπραγμάτευσης της θέσης της χώρας στην ευρωπαϊκή γεωγραφία, το ισχυρό όπλο επαναπροσδιορισμού των όρων συγκρότησης της ευρωπαϊκής πραγματικότητας των γηγενών, το ισχυρό όπλο συσπείρωσης των Ευρωπαίων «κολασμένων». Ο χρόνος για ισορροπίες ανάμεσα στη λίγο «λευκή» Ελλάδα και τους λίγο «κολασμένους» έχει λήξει εδώ και καιρό. Το όραμα της, μετά Μνημονίου ή/και βίας, «λευκής» Ελλάδας ναυάγησε οριστικά. Η Ελλάδα πλέον δεν μπορεί να διαπραγματευτεί παρά μόνο με την πραγματικότητα της κοινωνίας της, με την πραγματικότητα της αυλής και της γειτονιάς της· και η Ευρώπη, όσο «λευκή» κι να είναι, μόνο έτσι θα αντικρίσει την πραγματικότητα του ίδιου της του σπιτιού.



Κυριακή 20 Μαΐου 2012

[Αριστερά] Αυτή η Αριστερά δεν πρέπει και δεν μπορεί να ηττηθεί — με τίποτα όμως!

Τις μέρες μετά τις εκλογές της 6ης Μαΐου ζήσαμε στιγμές απίστευτης πολιτικής χυδαιότητας, στιγμές που πρόσβαλαν την πολιτική ευαισθησία κάθε αριστερού πολίτη της χώρας. Σε μια σκηνοθετημένη από τα ΜΜΕ παράσταση, με πρωταγωνιστές ΝΔ και ΠΑΣΟΚ και κομπάρσο τη ΔΗΜΑΡ, παίχτηκε το χιλιοπαιγμένο στην ελληνική ιστορία έργο: της ανεύθυνης, καταστροφικής Αριστεράς. Η πρώτη πράξη άρχισε μόλις έκλεισαν οι κάλπες. «Να κυβερνήσετε για να μάθετε» (δηλαδή, να σας στείλουμε στη Μέρκελ, να σας γελοιοποιήσει) ήταν η ιαχή που υψώθηκε στον αέρα, από τα πρωτοπαλίκαρα του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ. Εκείνες τις κρίσιμες μέρες των διερευνητικών εντολών, οι πολιτικάντηδες που θεωρούν ότι η εξουσία του τόπου τούς ανήκει «κληρονομικώ δικαίω» και ότι η Αριστερά είναι ανίκανη να κυβερνήσει, παρά μόνο υπό την υψηλή ανοχή και καθοδήγησή τους, έστησαν κάποια ιδιότυπα «δικαστήρια», στα οποία νυχθημερόν προσήγαγαν τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, τα οποία βομβαρδίζονταν από απανωτές ερωτήσεις, προκειμένου να αποδειχθεί το προαποφασισμένο: ο ΣΥΡΙΖΑ είναι επικίνδυνος για τη χώρα γιατί δεν γνωρίζει πώς ασκείται η πολιτική, και μάλιστα η ευρωπαϊκή. Θα μας βγάλει από το ευρώ, θα μας γυρίσει στη δραχμή, ήταν το πιο ήπιο σχόλιο, ενώ φτάσαμε και σε στιγμές πολιτικής αλητείας, με κορώνες του τύπου: Θα μας οδηγήσει στη χρεωκοπία, θα γίνει πραξικόπημα, θα βγούνε τα καλάσνικοφ, και πολλά τέτοια δείγματα «υψηλής πολιτικής».

Αντί λοιπόν να διεξαχθεί ένας πολιτικός διάλογος –με συγκρούσεις αναμφίβολα, όπως γίνεται πάντα στην πολιτική–, με βάση το περιεχόμενο της λαϊκής βούλησης, έτσι όπως εκφράστηκε την 6η Μαΐου και με την οποία καταδικάστηκε η πολιτική της εξαθλίωσης και του εξευτελισμού που προβλέπει το Μνημόνιο, στήθηκε το κατηγορητήριο κατά του ΣΥΡΙΖΑ. Σ’ αυτή την πρώτη φάση, όπου κλήθηκαν προς συμπαράσταση διάφορες εξ ύψους (Ευρώπη) επαφές του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ, με δηλώσεις που καταστρατηγούσαν την εθνική κυριαρχία που έχει απομείνει σε αυτό τον τόπο, ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε αυτό για το οποίο είχε δεσμευτεί προεκλογικά: αφού δεν μπορούσε να συγκροτήσει αριστερή κυβέρνηση, κατέθεσε την εντολή.

Κι έτσι περάσαμε στη δεύτερη πράξη, της οικουμενικής κυβέρνησης, όπου το παιχνίδι «χόντρυνε» επικίνδυνα. Ενώ ούτε το ΠΑΣΟΚ ούτε η ΝΔ έκαναν το παραμικρό βήμα με το οποίο να δείχνουν ότι κατανόησαν την ουσία του περιεχομένου της λαϊκής εντολής, τη διερμήνευσαν ως βούληση για συνεργασία των κομμάτων προς το συμφέρον του έθνους. Αφού δηλαδή απέτυχαν ως νεοφιλελεύθεροι κομματάρχες, είπαν να δοκιμάσουν το κουστούμι του εθνοσωτήρα ο οποίος, για το καλό του τόπου, παραμερίζει το κομματικό συμφέρον. Προς αυτή την κατεύθυνση επιστρατεύτηκαν όλα τα δυνατά και αδύνατα μέσα, με κυριότερο τον εκφοβισμό, λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης. Δεν θα επαναλάβω τις κορώνες που εκστομίστηκαν, θα σταθώ απλώς σε ένα στοιχείο του εκφοβισμού: στον κρίσιμο πολιτικό χρόνο που επείγει. Γύρω από αυτό ειπώθηκαν πολλά –πάντα με τη βοήθεια καλοθελητών από την Ε.Ε.–, το βασικό όμως επιχείρημα ήταν ότι δεν υπάρχει πολιτικός χρόνος και ότι τα κόμματα πρέπει να αρθούν στο ύψος της κρισιμότητας της κατάστασης, αποφασίζοντας τώρα για τη σωτηρία του τόπου. Κανένας τους ωστόσο δεν μίλησε για την κρισιμότητα του κοινωνικού χρόνου, για το κατεπείγον του κοινωνικού χρόνου, γι’ αυτό δηλαδή που ψήφισε σε μεγάλο ποσοστό ο ελληνικός λαός. Το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ ηττήθηκαν στις εκλογές γιατί αποστέωσαν τον πολιτικό χρόνο από τον κοινωνικό: αποκοινωνικοποίησαν τον πολιτικό χρόνο — επομένως τον κατάργησαν. Αυτό συνιστά δεξιά, συντηρητική, νεοφιλελεύθερη πολιτική. Επί δυόμισι χρόνια ζούμε μια πολιτική κατάσταση στο πλαίσιο της οποίας η κοινωνία υποχρεώνεται, κατατρομοκρατούμενη, να τρέχει αλαφιασμένη πίσω από τον «πολιτικό χρόνο» της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ, προκειμένου να σωθεί η χώρα. Τρέχοντας αφήνει πίσω της ρημάδια: άνεργους, φτωχούς μισθωτούς, αυτόχειρες, νέους και μεγαλύτερους που μεταναστεύουν, μετανάστες σε απόγνωση, στα νύχια της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής και των «μεταναστευτικών πολιτικών» του αχτύπητου διδύμου Λοβέρδου-Χρυσοχοΐδη. Αυτή η αλαφιασμένη κοινωνία ζήτησε το προφανές με την ψήφο της στις 6 Μαΐου: Δώστε μας μια αναπνοή, ταυτίστε τον πολιτικό με τον κοινωνικό χρόνο, ακούστε μας έστω για λίγο. Αυτό δεν είναι λαϊκισμός, δεν είναι χυδαιότητα, δεν είναι κομματικό συμφέρον. Αυτό είναι βάση για αριστερή πολιτική! Δικαίως ο Αντώνης Σαμαράς δήλωσε ευθαρσώς και με περισσή ειλικρίνεια, συλλαμβάνοντας ακριβώς το διακύβευμα για τον χώρο του: «Πρέπει να τελειώνουμε με τις αριστερές ιδέες στην Ελλάδα». Υψώνει τη σημαία της μάχης κατά της Αριστεράς· αυτό του επιβάλλει η ιδεολογία του χώρου που εκπροσωπεί, κι αυτό κάνει.

Δεν υπήρχε κανένα ιδεολογικό και πολιτικό πλαίσιο που να νομιμοποιεί τη συμμετοχή του ΣΥΡΙΖΑ σε μια οικουμενική κυβέρνηση. Η συμμετοχή σήμαινε προδιαγεγραμμένη ήττα της Αριστεράς. Γιατί ήττα της Αριστεράς, και μάλιστα βαριά και για άλλα 70 χρόνια ακόμη, θα ήταν η συμμετοχή σε μια κυβέρνηση η οποία, στο όνομα του κρίσιμου πολιτικού χρόνου, θα αδιαφορούσε για το κατεπείγον του κοινωνικού χρόνου. Από τη στιγμή που για το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ ο ελληνικός πολιτικός χρόνος ορίστηκε αποκλειστικά σε σχέση με το κατεπείγον που ορίζει ένα μέτωπο συγκεκριμένης ιδεολογίας στην ΕΕ, από τη στιγμή που σε μια τέτοια οικουμενική κυβέρνηση το δίδυμο ΠΑΣΟΚ-ΝΔ θα είχε την πλειοψηφία, με μια ΔΗΜΑΡ που δεν αντιλαμβάνεται ότι τα μέτωπα είναι οριστικά και αμετάκλητα δύο, ο αριστερός χαρακτήρας της κυβέρνησης αυτής ήταν απλώς παγίδα. Η Αριστερά δεν είχε κανένα περιθώριο ήττας, με τίποτα όμως! Και ήττα θα ήταν να σκάσει η κοινωνική βόμβα στα χέρια της. Με μια τέτοια κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας η βόμβα θα έσκαγε.

Σε αυτό το σημείο ωστόσο φτάνουμε στην ουσία του πολιτικού διακυβεύματος. Ο ΣΥΡΙΖΑ στήθηκε στον τοίχο ως αντιευρωπαϊκό κόμμα, το οποίο θέλει να βγάλει την Ελλάδα από το ευρώ. Τι είναι όμως ευρωπαϊκό και τι αντιευρωπαϊκό μέτωπο; Το ευρωπαϊκό μέτωπο της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ είναι ένας επαρχιωτισμός σύμφωνα με τον οποίο το ευρωπαϊκό διερμηνεύεται στα καθ’ ημάς από «υπεύθυνες» πολιτικές δυνάμεις, για τις οποίες το ευρωπαϊκό είναι αμετακίνητο, ορίζεται άπαξ από κάποιο «κέντρο» στο οποίο η ελληνική κοινωνία, αν θέλει να ανήκει, οφείλει να υποταχθεί. Αυτό σημαίνει αποϊδεολογικοποίηση της ΕΕ, αποκοινωνικοποίηση του ευρωπαϊκού χρόνου, ξεκομμένου από τον χρόνο (και τους χρόνους) των κοινωνιών των ευρωπαϊκών κρατών. Οι αλλαγές που παρατηρούνται σε όλη την Ευρώπη, της Ελλάδας συμπεριλαμβανόμενης, δείχνουν κάτι σημαντικό: στην Ευρώπη αρχίζει να διαμορφώνεται, για πρώτη φορά, μια ευρωπαϊκή συνείδηση την οποία, επώδυνα εξαιτίας της κρίσης, διαμορφώνουν οι ίδιες οι κοινωνίες. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, οι αριστερές δυνάμεις διεκδικούν τη σύνδεση της ευρωπαϊκότητας με τις κοινωνίες. Την ταύτιση του ευρωπαϊκού χρόνου όχι με τον παγκοσμιοποιημένο χρόνο του κεφαλαίου, αλλά με τον χρόνο των κοινωνιών. Αυτό είναι μια ανοικτή διεκδίκηση, και όχι ένα τετελεσμένο γεγονός. Τα κόμματα του ευρωπαϊκού αριστερού μετώπου οριοθετούν την πολιτική τους, επανοριοθετούν τις διεκδικήσεις τους και αναδιοργανώνονται τα ίδια, σε σχέση με τη δυναμική που αναπτύσσεται από την επώδυνη ευρωπαϊκή συνειδητοποίηση των κοινωνιών της Ευρώπης.

Η μάχη που δίνεται τελικά στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη σήμερα, είναι μια μάχη ιστορική ανάμεσα σε ένα δεξιό, συντηρητικό, ευρωπαϊστικό, νεοφιλελεύθερο μέτωπο και σ’ ένα αριστερό, ευρωπαϊκό μέτωπο. Ο δρόμος είναι μακρύς και δύσκολος, πολύ περισσότερο που το δεξιό μέτωπο θα «καμουφλαριστεί», προκειμένου να μη χάσει την ηγεμονία του. Η μάχη όμως για μας είναι εδώ μπροστά μας, και θα είναι λυσσαλέα. Μια προσχηματική, αντιμνημονιακή πολιτική δεν είναι αριστερή, αν προβάλλει είτε εθνικιστικά, αντιευρωπαϊκά και κλειστοφοβικά ανακλαστικά, είτε ευρωπαϊστικούς εκφοβισμούς ή ελεημοσύνες, υπό τύπο ελαφρύνσεων. Το ξαναγράψαμε σε αυτή την εφημερίδα: η κρίση βάθυνε τη ρήξη ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά, και ο ΣΥΡΙΖΑ τόλμησε να δείξει τόσο τη μετατόπιση της διάκρισης ανάμεσα στους δύο χώρους όσο και το βάθος του ρήγματος. Το ενιαίο μέτωπο της Αριστεράς συνιστά ιστορική επιταγή. Η Αριστερά δεν έχει δικαίωμα να ηττηθεί, δεν έχει δικαίωμα να μην αντιληφθεί τη νέα εποχή και το μείζον διακύβευμα που αυτή θέτει. Δεν έχει δικαίωμα, τη στιγμή που η κοινωνία αρχίζει να ριζοσπαστικοποιείται να της γυρίσει την πλάτη. Ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε το βήμα, χρειάζεται ωστόσο μέτωπο ενιαίο και συνεκτικό για να διεκδικηθεί η εξουσία. Η Αριστερά δεν μπορεί και δεν πρέπει να ηττηθεί. Με τίποτα όμως!


Κυριακή 6 Μαΐου 2012

[Ελλάδα - πολιτική] Ενότητα, συνεργασία, μέτωπο

Τα μεγάλα ερωτήματα και οι μεγάλες απαντήσεις

Φτάσαμε στο τέλος μιας σύντομης και παράδοξα σιωπηλής, για τα ελληνικά δεδομένα, προεκλογικής περιόδου, υπό τη σκιά της πιο μεγάλης κρίσης που γνώρισε ο τόπος εδώ και πολλά χρόνια. Ωστόσο, αυτές τις μέρες της προεκλογικής «σιωπής», καταγράφτηκαν με εκκωφαντικό τρόπο κάποια σημαντικά μηνύματα των νέων καιρών, μερικά από τα οποία έχουν, λίγο ως πολύ, σχολιαστεί ποικιλοτρόπως. Ο μεγάλος αριθμός κομμάτων που δημιουργήθηκε σε μικρό διάστημα, πολλά από τα οποία διεκδικούν με αξιώσεις την είσοδό τους στη Βουλή, δείχνει ότι τα δύο «παλαιά κόμματα» εξουσίας (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ), που κάλυπταν πάνω από το 75% του εκλογικού σώματος, θεωρούνται ανίκανα πλέον να απαντήσουν στα προβλήματα που ανέδειξε η σκληρή πραγματικότητα της κρίσης, της οποίας τα δύο αυτά κόμματα είναι εν πολλοίς δημιουργοί. Από την άλλη μεριά, επισημοποιήθηκε η δημιουργία των δύο αντίπαλων «στρατοπέδων»: του μνημονιακού και του αντιμνημονιακού, στο πλαίσιο των οποίων κάθε «παλαιά» ή «νέα» πολιτική δύναμη προσπάθησε να επικοινωνήσει –με δίαυλο κυρίως την οργή, την αγανάκτηση, το φόβο και την ανασφάλεια– με μια κοινωνία της οποίας το αύριο μοιάζει σκοτεινό. Στην προεκλογική περίοδο λοιπόν καταγράφτηκε πανηγυρικά αυτό που διαμορφώθηκε επί δύο χρόνια με βάση την κρίση, η οποία έφερε το Μνημόνιο Ι και ΙΙ. Όμως, η κρίση δεν ανέδειξε απλώς τους όρους συγκρότησης των δύο «στρατοπέδων» («μνημονιακού» και «αντιμνημονιακού») ούτε άλλαξε μόνο την πολιτική γεωγραφία κέντρου-άκρων (όπως επεσήμανε στο ωραίο άρθρο του ο Α. Λιάκος στα προηγούμενα «Ενθέματα» [29.4]). Η κρίση διαμόρφωσε κυρίως τους όρους μετατόπισης της ιστορικής διαίρεσης ανάμεσα στον δεξιό και τον αριστερό χώρο. Με την κρίση λοιπόν όχι μόνο δεν ακυρώθηκε η διαίρεση Δεξιάς-Αριστεράς, αντιθέτως βάθυνε, και μάλιστα πολύ. Η τεράστια δημοσιονομική αλλά και κοινωνική κρίση οριστικοποίησε τη μετατόπιση της διαιρετικής γραμμής ανάμεσα στα δύο ιστορικά μέτωπα, μετατόπιση που είχε δρομολογηθεί αρκετά χρόνια πριν. Το ΠΑΣΟΚ, που πάντα διεκδικούσε τη θέση του στον ευρύτερο προοδευτικό χώρο, εμφανιζόμενο μάλιστα κατά περιόδους ως η μοναδική αποτελεσματική δύναμη έκφρασης της Αριστεράς εναντίον της Δεξιάς, τέθηκε και έθεσε εαυτόν εκτός του αριστερού χώρου, όπως άλλωστε δήλωσε ευθαρσώς ο κύριος Λοβέρδος –αυτό το Έβερεστ της πολιτικής– πριν λίγους μήνες. Με αυτή τη βίαιη μετατόπιση, ένα μεγάλο μέρος των κοινωνικών δυνάμεων που ανήκαν πριν στον «προοδευτικό χώρο» της λαμογιάς, αλλά και του «εκσυγχρονισμού», όπως τον όριζε το ΠΑΣΟΚ, βρέθηκαν μετέωρες, οργισμένες και πάνω από όλα φοβισμένες. Με τη μετατόπιση της διαίρεσης Δεξιάς-Αριστεράς λοιπόν «ξαναέπεσαν τα χαρτιά στο τραπέζι», τόσο του κοινωνικού όσο και του πολιτικού πεδίου.

Στις μεγάλες κρίσεις, όταν ανανεώνεται η διαιρετική γραμμή Δεξιάς-Αριστεράς, όταν με βάση το Μνημόνιο επανανοηματοδοτείται και ομογενοποιείται ένας ευρύτερος δεξιός χώρος που εκφράζει συγκεκριμένα συμφέροντα και στοχεύσεις, το μεγάλο ερώτημα που τίθεται αφορά την Αριστερά: Κατά πόσο τα αριστερά κόμματα είναι σε θέση να αντιληφθούν τη μετατόπιση, να την ορίσουν και, μέσα από αυτή, να επανανοηματοδοτήσουν τον αριστερό χώρο, στη βάση μιας κοινής στρατηγικής «πολέμου»; Από τη στιγμή που παρατηρούνται μεγάλες κοινωνικές μετατοπίσεις, στο πλαίσιο των οποίων οι παρυφές του Κολωνακίου μπορούν να συναντηθούν με λαϊκές και υποβαθμισμένες γειτονιές της Αθήνας στη βάση της ίδιας κοινής αγωνίας, το μεγάλο ερώτημα αφορά την ετοιμότητα των υπαρχόντων αριστερών κομμάτων να αναγάγουν τις κατακερματισμένες, ιδεολογικά και πολιτικά, κοινωνικές διεκδικήσεις σε μια αριστερή, αντιμνημονιακή πολιτική πρόταση για το αύριο, σε πλήρη ρήξη με οποιοδήποτε φαύλο παρελθόν, σε πλήρη ρήξη με τον εχθρό. Όταν η αγωνία του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας είναι κοινή –η φτώχεια και το αύριο–, όταν ο αντίπαλος είναι σαφώς οριοθετημένος –το «μνημονιακό», δεξιό στρατόπεδο–, η διεκδίκηση συγκρότησης ενός ενιαίου αριστερού μετώπου είναι επιβεβλημένη. Η οποιαδήποτε δύναμη εμφανίζεται ως αντιμνημονιακή δεν είναι βέβαια εξ ορισμού αριστερή· ωστόσο, οι αντιμνημονιακές κοινωνικές δυνάμεις είναι εν δυνάμει αριστερές, αρκεί να κινητοποιηθούν πολιτικά προς την ίδια κατεύθυνση, με την ίδια προοπτική: την αριστερή προοπτική τη εξουσίας.

Ο ΣΥΡΙΖΑ αντιλήφθηκε την ιστορική μετατόπιση της διαίρεσης Δεξιάς-Αριστεράς και διεκδίκησε, προεκλογικά και μετεκλογικά, την ενότητα του αριστερού χώρου, μέσα από την επανανοηματοδότησή του. Η πρόταση για την ενότητα του αριστερού χώρου δεν είναι μια επιπόλαιη καιροσκοπική κίνηση, ούτε μια απλή πρόσθεση αντιμνημονιακών αριθμητικών συνόλων, προκειμένου να «βγουν» οι αριθμοί για την κατάληψη της εξουσίας. Αντιθέτως, πρόκειται για μεγάλη ιστορική πρόκληση, με την οποία απελευθερώνεται μια νέα δυναμική, της οποίας την πολιτική και κοινωνική εμβέλεια κανένας δεν μπορεί να προδιαγράψει. Πρόκειται για μια ιστορική πρόκληση, για μια «αποκοτιά», που συνομιλεί άφοβα με τις αβεβαιότητες του αύριο, και όχι φοβισμένα με τις βεβαιότητες του χτες. Το αριστερό μέτωπο εξουσίας που πρότεινε ο ΣΥΡΙΖΑ είναι εν δυνάμει –και όχι προκαθορισμένα– ανατρεπτικό, γιατί προσδίδει νέο δυναμικό νόημα στον «αντιμνημονιακό πόλεμο», πόλεμο που, ιδεολογικά και πολιτικά, διαμορφώνεται σε σχέση με τους πολιτικούς όρους διαμόρφωσης του ενιαίου αριστερού μετώπου. Πρόσφερε λοιπόν την προοπτική ώστε ο «αντιμνημονιακός πόλεμος» να αποτελέσει το πλαίσιο συσπείρωσης όλων αυτών των κοινωνικών δυνάμεων οι οποίες, από άλλες αφετηρίες και με άλλα συμφέροντα πριν από την κρίση, μπορούν σήμερα να κινητοποιηθούν για τη συγκρότηση μιας ευρείας συλλογικότητας που θα διεκδικήσει τη χειραφέτησή της, μέσω της πολιτικοποίησης των ίδιων των συναισθημάτων της, ενάντια στη χειραγώγησή της μέσω της εκμετάλλευσης των συναισθημάτων που η κρίση δημιούργησε. Ο ΣΥΡΙΖΑ έθεσε το μείζον ερώτημα της ενότητας, προκειμένου να χτιστούν οι μεγάλες απαντήσεις. Οι τελευταίες δεν προϋπάρχουν ως θέσφατο (αυτό μόνο η Ακροδεξιά μπορεί να το κάνει). Οι μεγάλες απαντήσεις προκύπτουν, όταν και μόνο όταν έχει τεθεί το μεγάλο ερώτημα. Όταν η Αριστερά μπορεί να επανοηματοδοτήσει το περιεχόμενο του ιστορικού της ρόλου, και μαζί με αυτό να ομογενοποιήσει πολιτικά τη μεγάλη, την κοινή κοινωνική διεκδίκηση. Και την κοινή κοινωνική διεκδίκηση την έθεσε η ωμή, σκληρή πραγματικότητα της κοινωνικής κρίσης.

Αυτή τη μείζονα διεκδίκηση ο ΣΥΡΙΖΑ τόλμησε να την καταστήσει κοινό παρονομαστή όλων των διεκδικήσεων του αριστερού χώρου. Γι αυτό άλλωστε και συγκέντρωσε όλα τα πυρά επάνω του. Γιατί ανέδειξε αυτό που αποτελεί τη μεγάλη απειλή για τον μνημονιακό, δεξιό χώρο: την εν δυνάμει προοπτική σύμπτυξης ενός αριστερού μετώπου, με σκοπό τη διεκδίκηση της εξουσίας. Για τον δεξιό, μνημονιακό χώρο η Αριστερά –έτσι όπως τη διεκδίκησε προεκλογικά ο ΣΥΡΙΖΑ– δεν μπορεί να κυβερνήσει, παρά μόνο ως βοηθητικό εξάρτημα και άλλοθι αυτού του χώρου, εφόσον και αν την έχει ανάγκη. Η θέση ότι η Αριστερά –πολύ περισσότερο ο ΣΥΡΙΖΑ– είναι ανίκανη να κυβερνήσει απορρέει από μια δεξιά βεβαιότητα, στην οποία προσδίδεται αξία ιστορικής αλήθειας: η διακυβέρνηση της χώρας είναι σοβαρό, εθνικό θέμα, με το οποίο μόνο σοβαρές πολιτικές δυνάμεις –όπως το ΠΑΣΟΚ– μπορούν να ασχοληθούν. Οι κοινωνικές διεκδικήσεις αποτελούν το πεδίο της Αριστεράς, και με αυτές μπορεί να ασχολείται, εκτός κι αν αυτές υπονομεύουν το εθνικό — όπου το εθνικό ταυτίζεται με το δημοσιονομικό, ξεκομμένο το τελευταίο από το κοινωνικό. Σε όλη την περίοδο της κρίσης, οι αριστερές δυνάμεις που στήριζαν τα κοινωνικά δικαιώματα και τις κατακτήσεις οι οποίες διαλύονταν από την επέλαση των «σοβαρών δυνάμεων», κατηγορούνταν ως στείρα καταγγελτικές, μη σοβαρές, που δεν θέλουν τις «εθνοσωτήριες μεταρρυθμίσεις», τις οποίες προωθούσαν οι ίδιες «σοβαρές δυνάμεις» οι οποίες είχαν στηρίξει την αναπαραγωγή της εξουσίας τους στην χειραγώγηση της κοινωνίας μέσα από το μοίρασμα «προνομίων». Το ίδιο συμβαίνει και σε ό,τι αφορά την Ευρώπη: μείζον εθνικό θέμα η Ευρώπη, μια υπόθεση ανάμεσα σε «σοβαρούς»: τη Μέρκελ, τον Σαρκοζί και τον Παπανδρέου!

Ωστόσο, η πραγματικότητα της κρίσης ανέδειξε κάτι σημαντικό: το κοινωνικό αποτελεί τη μείζονα εθνική και ευρωπαϊκή διεκδίκηση. Οι κοινωνικές διεκδικήσεις, στην Ελλάδα και την Ευρώπη, ανέδειξαν την ταξικότητα της διεκδίκησης της ίδιας της Ευρώπης. Το ευρωπαϊκό δεν είναι αταξικό, αντιθέτως είναι βαθιά ταξικό, επομένως υπό διεκδίκηση. Η συγκρότηση αριστερών μετώπων στα ευρωπαϊκά κράτη, η διασύνδεση μεταξύ τους, η συνειδητοποίηση του ευρωπαϊσμού ως ενός τύπου διεθνισμού μέσα από τον οποίο θα συνδιαμορφώνονται οι όροι αλληλεγγύης ανάμεσα στις κοινωνίες της Ευρώπης, συνιστά το μοναδικό όπλο εναντίον της αλληλεγγύης του κεφαλαίου, που προωθεί η Μέρκελ και οι ιδεολογικοί συνοδοιπόροι της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η δημιουργία αριστερού μετώπου τελικά ούτε ανεδαφική ούτε ανιστόρητη ούτε αντιευρωπαϊκή είναι. Αποτέλεσε πάντα, και αποτελεί και σήμερα, τη μοναδική μεγάλη απάντηση των ευρωπαϊκών λαών, όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με ιστορικές προκλήσεις.


Κυριακή 5 Φεβρουαρίου 2012

[Βιβλία] Η Δημοκρατία με τα μάτια του… έρωτα

Το 2011 ήταν μια πολύ σκληρή χρονιά για την Ελλάδα. Η οικονομική διάλυση της κοινωνίας είναι η ορατή πλευρά μιας καταστροφής, οι αθέατες όψεις της οποίας, πολιτικές και πολιτισμικές, είναι εξίσου οδυνηρές, αν και πιο μακρόσυρτες ή αδιαφανείς ακόμη. Κι όμως, αυτή τη χρονιά, στην οποία δοκιμάστηκαν και εξακολουθούν να δοκιμάζονται (για πόσο ακόμη, ένας Θεός ξέρει) άνθρωποι, θεσμοί, κατακτήσεις δεκαετιών, και εν τέλει η ίδια η δημοκρατία, υπήρξε μια σημαντική και σε βάθος χρόνου αντίσταση. Στα τέλη του 2011 με αρχές 2012 –την εποχή δηλαδή που κάποιοι διανοούμενοι έτειναν χείρα σωτηρίας σε υπουργούς που ευθύνονται άμεσα για τη διάλυση των θεσμών, μαθαίνοντάς μας ότι η υποταγή μας είναι το καλύτερο μέσον για τη δική τους επιβίωση– κάποιοι άλλοι διανοούμενοι εξέδιδαν βιβλία. Κάποιοι άλλοι λοιπόν κόπιαζαν, προσφέροντάς μας εργαλεία για να ξαναθυμηθούμε ότι η σθεναρή και μακροχρόνια αντίσταση χρειάζεται ρίζες, σκέψη σοβαρή και βαθιά. Ανάμεσα στα σημαντικά βιβλία που βρέθηκαν στα χέρια μου, όπως του Αντώνη Λιάκου και του Γιώργου Γιαννουλόπουλου, και τα οποία δεν είχα ακόμη το χρόνο να διαβάσω (ο όγκος αλλά και η πυκνότητα των ιδεών τους δεν προσφέρονται για γρήγορες αναγνώσεις), έπεσε κι ένα μικρό βιβλιαράκι — ευκολοδιάβαστο αλλά όχι εύκολο, ευχάριστο αλλά πολύ σοβαρό: Έρωτας και τιμωρία στην Ελλάδα. Σύντομη ιστορική εισαγωγή του Νίκου Παρασκευόπουλου (εκδ. Σαββάλας), μόλις 100 σελίδες μικρού σχήματος.

Ο συγγραφέας μιλά για τη δημοκρατία, την ελευθερία, τις κοινωνικές και πολιτικές νοοτροπίες, τις ανθρώπινες συμπεριφορές, με τα μάτια ενός λίγο απροσδόκητου «συντρόφου»: του έρωτα. Ποινικολόγος ο Παρασκευόπουλος, εξοπλισμένος όπως πάντα στις μελέτες του όχι μόνο με τα σίγουρα εργαλεία της επιστήμης του, αλλά και με κοινωνιολογικές, ανθρωπολογικές, φιλοσοφικές και ιστορικές αποσκευές, ανιχνεύει μέσω του δικαιικού συστήματος τη σχέση συγκεκριμένων «ερωτικών συμπεριφορών με τις βαθιές δομές της συλλογικά οργανωμένης εξουσίας». Τον απασχολούν οι σχέσεις εξουσίας και τα κοινωνικοοικονομικά «έργα των συλλογικοτήτων και των ομάδων» (όχι τα έργα των ατόμων, ούτε καν της θεάς Αφροδίτης, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά), έργα στο πλαίσιο των οποίων δομείται ένα αυστηρό ή πιο φιλελεύθερο σύστημα ελέγχου του έρωτα.

Ο συγγραφέας, αναζητώντας καταρχάς τα αποτυπώματα της εμπέδωσης του ελέγχου της ερωτικής ζωής στον χρόνο, μας προσφέρει ένα μαγευτικό ταξίδι, από τα βάθη των αιώνων μέχρι σήμερα, ταξίδι ωστόσο που δεν εξελίσσεται γραμμικά, αλλά «αλλοπρόσαλλα». Σε αυτό το δύσκολο ταξίδι του ελέγχου του έρωτα στον χρόνο, τα αποτυπώματα δεν ακολουθούν μια εξελικτική κανονικότητα — δεν αρχίζουν κάποια συγκεκριμένη στιγμή και, όσο περνάει ο καιρός, όλο και ξεθωριάζουν. Γι’ αυτό ο συγγραφέας επιλέγει άλλες κατηγορίες –όχι χρονικές– με τις οποίες ανατέμνει τον χρόνο, αναδεικνύοντας την κυματοειδή, και όχι ευθύγραμμη πορεία του έρωτα στην ιστορία. Αποφεύγοντας τις εύκολες ευθύγραμμες αναγωγές της αυστηρότητας και του παρεμβατισμού στον έρωτα στην εμφάνιση των μονοθεϊστικών θρησκειών ή στους βιολογικούς παράγοντες, προσπαθεί να εντοπίσει τις διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές στιβάδες που επιστρώθηκαν κάτω από το οικοδόμημα του αυστηρού ελέγχου της ερωτικής ζωής. Το κεντρικό ερώτημα που τίθεται αφορά εκείνες τις σχέσεις εξουσίας στο πλαίσιο των οποίων –κάποτε, όπως και τώρα– «ο έρωτας άλλοτε υψώνεται σαν ελευθερία, άλλοτε βυθίζεται σαν έγκλημα και ντροπή».

Οι απαντήσεις στο παραπάνω ερώτημα αναζητούνται στον εντοπισμό των απαρχών της πατριαρχικής δομής εξουσίας, η οποία παρήγαγε ένα αυταρχικό και αυστηρά ελεγκτικό σύστημα της ερωτικής ζωής. Ο συγγραφέας ξεκινά την ανάλυσή του με ένα αφήγημα: των νοοτροπιών και των συμπεριφορών των νομάδων. Οι μετακινήσεις τους προς αναζήτηση νέων οικονομικών πόρων για την επιβίωσή τους, η εγκατάστασή τους σε νέους χώρους στους οποίους έπρεπε να εμπεδώσουν εξουσία αλλά και να την αναπαράγουν σε βάρος των ντόπιων πληθυσμών που υπέταξαν, είχαν ως συνέπεια την αστυνόμευση των ερωτικών σχέσεων, την εφαρμογή αυστηρών κανόνων ρύθμισης της οικογενειακής και ερωτικής ζωής, ώστε να αποτρέπεται η αλλοίωση της καταγωγής, η μίξη του αίματος με ξένο, που θα είχε ως συνέπεια την αμφισβήτηση ή την ανατροπή της εξουσίας. Η πατριαρχική δομή εξουσίας λοιπόν, στο πλαίσιο της οποίας ο άντρας είναι το «κινητό μέρος» και η γυναίκα το «ακίνητο», αποτελούν προϊόν των συλλογικοτήτων που διαμόρφωσαν τον πολιτισμό τους κυρίως ως νομάδες. Ο έρωτας, τελικά, στην πατριαρχική δομή εξουσίας των νομάδων, αποτελούσε την υποδομή της ιδιοκτησίας και της κυριαρχίας στις οικονομικές σχέσεις, όπως και τον αναγκαίο δίαυλο για την εξουσία.

Με αφορμή «το παραμύθι των νομάδων», ο Παρασκευόπουλος αρθρώνει την ανάλυσή του γύρω από δύο τύπους σχέσεων εξουσίας: στον έναν οι σχέσεις εξουσίας και οι κοινωνικοοικονομικές δομές συγκροτούνται εν χρόνω (στην καταγωγή, στο αίμα, στη συνέχεια της φυλής), ενώ στον άλλο συγκροτούνται εν τόπω (στην ικανότητα ενσωμάτωσης στον χώρο νέων στοιχείων, την αναπαραγωγή της κοινότητας στον χώρο, μέσα από έθιμα, κοινές συμπεριφορές και μνημεία). Στον πρώτο, η αστυνόμευση συγκεκριμένων ερωτικών συμπεριφορών (μοιχεία, παρθενοραφία) αποτέλεσε τη βάση για τη διατήρηση της καταγωγής, μέσο για την ιδιοποίηση του πλούτου και την κατοχή της εξουσίας από τη φυλή. Στον δεύτερο, στον οποίο η εξουσία δεν αναπαραγόταν από τη συνέχεια του αίματος, το αποτέλεσμα ήταν ο περιορισμός του αυστηρού ελέγχου επί της ερωτικής ζωής. Σύμφωνα με την παραπάνω ανάλυση, η διάκριση των δύο φύλων «έχει σαφώς κοινωνική διάσταση, επομένως οι σχέσεις των δύο φύλων, οι ερωτικές σχέσεις γενικά, δομούνται στο πλαίσιο κοινωνικοοικονομικών παραγόντων και όχι αποκομμένες από αυτούς ως σχέσεις απλώς ανάμεσα σε άνδρα και γυναίκα». Αυτή η διαπίστωση εμπεριέχει ένα άλλο, αναπόφευκτο ερώτημα, το οποίο ο συγγραφέας δεν διστάζει να διατυπώσει: Κατά πόσον κάποια από τα ιδεολογήματα του σύγχρονου φεμινισμού, σύμφωνα με τα οποία η γυναίκα πρέπει να «προστατεύεται» με την αυστηρή καταστολή και των πιο μικρών ερωτικών παρεκτροπών, έχουν τις ρίζες τους στην πατριαρχική διάκριση των δύο φύλων.

Τα συστήματα ποινικού ελέγχου της ερωτικής ζωής ταξινομούνται λοιπόν σε δύο: το αυστηρό και το φιλελεύθερο. Στο πρώτο, η ερωτική κανονικότητα ορίζεται στο πλαίσιο των έγγαμων σχέσεων, στο δεύτερο «οποιαδήποτε ερωτική πράξη θεωρείται θεμιτή και κανονική, αρκεί να μην προσβάλλει κάποιο αισθητό αγαθό, κοινωνικό ή προσωπικό». Το αυστηρό σύστημα ελέγχου, κυρίαρχο σε όλη την αρχαιότητα, χαλαρώνει μόνο στην κλασική Αθήνα, όταν τίθενται οι βάσεις της δημοκρατίας: γίνεται σαφής η διάκριση της ιδιωτικής από τη δημόσια σφαίρα, και ο ποινικός έλεγχος της ερωτικής ζωής επικεντρώνεται σε πράξεις βίας• η φιλελευθεροποίηση του συστήματος ελέγχου της ερωτικής ζωής συνιστά ένα από τα αποτυπώματα του διαβήματος προς τη δημοκρατία.

Το φιλελεύθερο σύστημα ελέγχου του έρωτα εφαρμόζεται κατεξοχήν στη νεωτερική εποχή. Στα έθνη-κράτη, φορείς φιλελευθεροποίησης του έρωτα, το ανθρωπολογικό αρχέτυπο που υπερισχύει είναι, κατά τον συγγραφέα, ο πολιτισμός των «ντόπιων», ο εν τόπω πολιτισμός, κάτι που επέτρεψε τη σταδιακή χαλάρωση του ελέγχου της ερωτικής ζωής. Από τη στιγμή που η κυριαρχία βασίζεται στον λαό και το έδαφος, την εξουσία τη νομιμοποιούν τα δύο αυτά στοιχεία, όχι το αίμα ή η καταγωγή. Υπενθυμίζω, παρενθετικά, ότι στα επαναστατικά συντάγματα Έλληνας είναι «όποιος έρθει να κατοικήσει εδώ και πολεμήσει μαζί μας». Βεβαίως, στη μετεπαναστατική Ελλάδα πολλά από τα ήθη των προηγούμενων περιόδων επιβιώνουν, αφού το «κοινό αίμα» φτιάχνει κατά υπερβατικό τρόπο πατριωτική συμπεριφορά. Θα έλεγα ότι στο έθνος-κράτος, όπως δείχνει και η σύγχρονη ελληνική ιστορία, η μάχη για τη δημοκρατία ήταν διαρκής και σύνθετη, ανάμεσα σε δύο αρχετυπικούς πολιτισμούς: την καταγωγή και το έδαφος. Μάχη που αποτυπώθηκε με ενάργεια στο ποινικό σύστημα ελέγχου της ερωτικής ζωής. Στις αυταρχικές και αντιδημοκρατικές εποχές, στις εθνικιστικές περιόδους, αναπαράγεται με ευκολία ο πολιτισμός των νομάδων, το αίμα και η καταγωγή ως αδιάλειπτη συνέχεια στον χρόνο. Σύμφωνα με την ηθική που διέπει τον εθνικισμό, η γη, ο τόπος, υποτάσσεται στο κοινό αίμα. Αντίθετα, σύμφωνα με την ηθική που διέπει τη δημοκρατία το αίμα των κοινωνιών αφιερώνεται στην κοινή πατρίδα αυτών που την κατοικούν.

Ο Παρασκευόπουλος, με την πολιτική ευαισθησία που τον διακρίνει, αναψηλαφεί τα επίπεδα αναπαραγωγής, στο σύστημα της παγκοσμιοποιημένης πολιτικής και οικονομικής εξουσίας του ανθρωπολογικού αρχέτυπου που παρήγαγε ο πολιτισμός των νομάδων. Στο υπέδαφος των οικονομικών και εξουσιαστικών σχέσεων, μας αποκαλύπτει τον καθοριστικό ρόλο της καταγωγής. Η οικογενειοκρατία, ως μέσον αναπαραγωγής της εξουσίας (στην Ελλάδα οικογένειες Παπανδρέου, Καραμανλή, Μητσοτάκη, διεθνώς οικονομικοί κολοσσοί τύπου Ρότσιλντ) δείχνουν τις επικίνδυνες παλινωδίες ανάμεσα στη δημοκρατία και την αυταρχική δημοκρατία. Σε μια εποχή μετανάστευσης, ανεργίας και φτώχειας, «η οικογενειακώς ορθή συμπεριφορά ξαναγίνεται καθεστώς που συμφέρει». Ο έρωτας ηθικοποιείται και πάλι, ώστε να προστατεύσει εξουσιαστικές αλλά και κοινωνικές σχέσεις για τις οποίες ο αυστηρότερος έλεγχος της ερωτικής ζωής συνιστά τη βάση για την εμπέδωση μιας «κηδεμονευόμενης» δημοκρατίας. Έχει δίκαιο, θεωρώ, ο Ν. Παρασκευόπουλος να αναρωτιέται μήπως ο έρωτας και η αγάπη μπορούν να ξαναγίνουν επανάσταση.